PINTAR A MÚSICA

Para Ana, para Gabriela

Cando recibín o encargo de escribir un texto para o catálogo da exposición conmemorativa dos cen anos do nacemento de Virxilio, tiven conciencia de que eu non era a persoa idónea para sacar adiante ese honorable compromiso e que debía enfocar o asunto desde unha perspectiva diferente ao non sentirme capacitado para analizar criticamente a súa obra. Pasei meses dándolle voltas á idea de arbitrar algo que fose máis unha ficción que un sisudo estudo respecto diso. Ao cabo, dei cunha idea que me pareceu brillante: tratábase de seleccionar un cadro da exposición, un cadro de carácter figurativo, e idear as biografías dos personaxes. Se algo de bo ten a idade, é que cando reflexionas sobre as ideas brillantes, ou ben xa se lles ocorreron a outros hai séculos ou non son tan brillantes como conxecturabas. Elixira un cadro titulado Jazz em
Streckstrump, un acrílico sobre táboa do ano 2003, no que aparecen dúas mozas que contemplan un escenario sobre o que tres músicos (un contrabaixista, un trompetista e un batería) tocan algo, algunha canción que, ignoro por que, pensei que sería, por exemplo, Yellow Dog Blues ou algo polo estilo; á esquerda, sigo preguntándome por que Virxilio pintou a outra muller de xesto desaborido que dá a impresión de coarse no
local non para asistir á sesión musical senón para fuxir de algo ou de alguén, para refuxiarse e pensar a saber en que ou en quen ou talvez para vixiar ás dúas mozas que conversan no outro extremo do escenario. Aí frustrouse, afortunadamente, a idea xenial ou a idea brillante xa que a min, cando escoito a palabra jazz, invádeme a sombra acolledora e enorme de Julio Cortázar. É unha deformación inevitable. Así que me imaxinei ao cronopio nun antro do Marais parisiense, alá polos anos sesenta, asistindo a un concerto e tomando notas nun caderno mentres observa aos tres músicos atarefados na éxtase de extraer dos seus instrumentos as notas máis afinadas, esbozando uncapítulo da Volta ao día en oitenta mundos porque, casualidades que percibín mentres inventaba a escena, ese libro editado por Século Vinte e un en dous tomos, regaláramo Ana na súa casa de Tamallancos unha vez que Virxilio morrera e deixara na biblioteca volumes que herdamos algúns amigos. Tal foi o intricado camiño que me empuxou desde un cadro de Virxilio a unha páxina de Cortázar ou viceversa. Despois pensei que talvez Julio Cortázar estivese a asistir ao concerto entre fume e soidade e silencio, que son os aderezos indispensables para o jazz, e considerei que o son do contrabaixo lle evocaría o goteo da choiva nun charco de Bruxelas, o eco da batería unha sucesión de tronos en Bos Aires e a trompeta o bruar do vento nun outono descabalado que podería
pertencer tanto a París como a Ourense. De súpeto, ocorréuseme iso que sucede de cando en vez e ao que un debe aferrarse para que a vida non sexa unha axenda: que no París de mediados do século pasado, non sería descartable, todo o contrario, que Julio Cortázar e Virxilio coincidisen nunha estación de metro, nun parque, nun museo, nun bar, porque lonxe ambos dos seus países de orixe, os bares adoitan ser as patrias idóneas
para os viaxeiros: quizá a patria sexa o bar no que recalamos a diario e onde mollamos no café con leite os nosos soños e os nosos desenganos e as nosas nostalxias e as nosas memorias naufragadas no líquido aromático do café; que ata, seguín fantasiando, o galego e o arxentino saudásense con cortesía e, por que non, intercambiado algunhas frases, xa que o porteño bosquexara varias páxinas acerca da súa estancia en Galicia,
circa 1957. Quizá, cada un á súa maneira, estivesen a contemplar a escena que un terminaría por pintar e o outro por escribir, ata culminar nunha fantástica (fantasiosa?) pero nunca imposible edición de Rayuela que levase na portada a pintura de Virxilio. O que se inventa sempre termina por suceder. Máis aínda, esas dúas mulleres que conversan no cadro, quizá algún día transfórmense na Maga e en Talita e Cortázar
comece a urdir asuntos que despois plasmará en Rayuela . Talvez a Maga e Talita refuxiásense nese bar para escoitar música, si, pero, ao mesmo tempo, para fuxir de Horacio Oliveira e de Traveler que son dous pesados que se pasan a vida falando de arxentinismo e de filosofía e de angustias existenciais que malvenden a vida de dúas mulleres que só queren ser felices, como todos, só queren vivir, como todos, non perpetuarse nas páxinas de ningunha ficción aínda que sexa unha ficción tan rotunda, tan fermosa, tan viva; se cadra, prefiren sobrevivir nun cadro dun pintor ourensán antes que nunha novela dun escritor arxentino para non ter que intercambiar entre elas máis que o silencio feraz e cómplice, vaia vostede a saber, que cada quen elixe (ou soporta) á súa maneira a prolongada memoria que a vida lle impón ata que chegue o esquecemento
e fin da partida. A outra muller, a muller solitaria que parece estar a fuxir de algo ou de alguén que ao espectador escápalle ou espiando ás dúas mozas que charlan sen dedicar excesiva atención ao concerto, permanece ausente coma se estivese fóra de lugar, coma se o bar _o cadro_ non lle correspondese porque vivir non deixa de ser a viaxe para o que non sacamos billete e que hai que afrontar mellor ou peor cunha equipaxe concisa e case sempre superfluo, cando non innecesario. Pero, por que non, seica o señor alto que toma notas nun caderno mentres o trío de músicos examina os compases de Hot and  Bothered, non sexa Julio Cortázar senón un tal Virxilio que, nun caderno de espiral, sorrí para si e cun bolígrafo amaña o esbozo das tres mulleres e dos músicos e deixa para nós ese instante que se non entra de cheo, roza os límites da eternidade que é tan precaria e fráxil, porque eses trazos apresurados prorrogan as existencias de quen, sen sabelo, serviron de modelos para un cadro preciso cuxa descrición ao principio parecía unha idea xenial pero que non é senón un tributo a Virxilio que nos falta sen faltarnos.
Cen anos son moi poucos anos para o esquecemento.
Chesi, 2025

Virxilio Eduardo Fernández Cañedo ten unha traxectoria expositiva que comeza no Liceo da súa cidade natal na segunda metade da década dos anos cincuenta e conclúe na sala Antolóxica na Casa de Galicia en 2009. Co aprendido en Artes e Oficios, e o ensino personalizado do seu director, Luis Fernández Pérez, “Xesta”, pode ingresar en 1957 en l’École National Supérieur deas Beaux Arts de París, mais apenas vai a clases, aprendendo os trucos da profesión do seu xefe de obra, como pintor de brocha gorda, o que resulta decisivo pois ademais de venderlle os debuxos converterase no seu marchante tras o seu regreso a Ourense en 1962. Comeza abríndose camiño en colectivas: Vinte pintores galegos (‘Ou Galo’, Santiago, 1961), Arte galega (Lugo, 1964), Arte actual de Ourense (Madrid, 1962) ou Mostra de arte galega (Barcelona, 1965). Ou Sete artistas galegos (1965), que apadriña Otero Pedrayo, co núcleo de “Ou’Volter”, Quessada, Acisclo e De Dios, participando co seu amigo Baltar, proxecto ao que se habían unido Buciños e Pousa. É esta unha dinámica que mantén ata o final, caso a súa exposición con Acisclo, Alexandro e Vidal Souto na Galería lucense A Catedral.
Virxilio desenvolve unha simplificación formal, de raíz expresionista, coa utilización un tanto arbitraria da cor, de progenie Fauve. Para os seus cadros utiliza como formato característico táboas como soporte, necesarias para os seus temas realizados con areas mesturadas en capas miúdas para xerar relevo, con pequenas volutas curvas. É un efecto que ten na base o debuxo, a lapis ou pluma, engadindo tintas planas aplicadas con intensas cores, efectivo recurso que lle identifica, sistema que utiliza así mesmo en carteis e portadas de libros. Así para Manuel Alvar, Martín de Riquer, Xesús Rábade, Uxío Novoneyra, ou o dedicado a Manuel Luís Acuña, e tamén para a Gran Enciclopedia Galega, viñetas e letras capitulares. Destaca así mesmo o seu cartafol de serigrafías do Conde de Gondomar de 1991. Participou en 1972 na mostra colectiva de Amnistía do Palacio Real de Milán, Italia, dedicada a España, década na que reside na Colonia da R.F.Alemá. Traballa e expón alí, en Bonn, Berlín e Frankfurt, que foi a última en 1987, onde xorde a temática dos cafés de Jazz. Nestas dúas décadas logra o artista o seu estilo máis propio e fecundo, con anchas pinceladas redondas que asemellan nubes puntillistas, con Galicia no centro, desde os temas de viño e vendimiadoras, tan fecundos, ou o das “Cachondas do Paraguai”, que aparecen nas que fai nas Caixas de Ourense e Vigo en 1985; as paisaxes de sensacións dos pescadores de baixura nas rías, unha pintura na que domina a serenidade e a alegría de vivir, unha síntese vital con claves existenciais. A súa actividade foi recoñecida xa desde comezo da década dos anos noventa, desde a súa primeira antolóxica no Centro Cultural da Caixa en Vigo, pasando pola de Ourense en 2006 e culminando en Madrid, 2009, da Xunta de Galicia, aínda que o artista, tan discreto cuan longo de talle, gustase máis das pequenas mostras como a de 2007 en Cásaa-Museo de Otero Pedrayo. Na Colección de Afundación consérvanse tres obras sobre papel ou un óleo coa temática propia deste artista: paisaxes e bodegóns.

Limia Gardón