A experiencia vital como expresión artística

Algunhas ideas ao redor da obra de Santiago López Amado

Unha das cousas que mellor singularizan a calquera artista é a constancia de que posúe un mundo persoal, identificable e, por suposto, elocuente.  A isto, xeralmente, adóitaselle chamar poética: un sistema dialéctico que atende ás súas propias regras e que, a pesar da súa arbitraria subxectividade, é capaz de xerar significados intelixibles para o común dos mortais (polo menos para aqueles que pertencen a un ámbito cultural concreto). A orixinalidade, que tanto se reclama aos creadores, moito ten que ver así mesmo con esa condición: dicir ou expresar o que ninguén antes dixo -cousa bastante difícil- ou, polo menos, facelo de forma inédita. Nisto tamén a maneira, o modo de articular a linguaxe empregada, resulta crucial. E é entón cando falamos de pertinencia, que é a adecuada conexión entre a mensaxe e a súa formulación: o que garante a súa validez definitiva, a súa existencia como obra digna de ser tida en conta e que a fai susceptible de recepción, xuízo e estimación.

Se hai algo que chama a atención dos traballos de Santiago López Amado é que enseguida advertimos neles a presenza indiscutible dese mundo propio, convincentemente exposto. A diversidade de significantes que cohabitan nas súas pinturas e debuxos -mediante distintas fórmulas de combinación- non lle impiden estruturar composicións integrais, ben tramadas, que a pesar da heteroxeneidade (referencial e estilística) dos seus elementos resultan lexibles. De non ser así, achariámonos ante un cúmulo de citas ou fragmentos semellante ao que pode ofrecernos un muro con restos de cartelaría, ou a esa fervenza de imaxes que nos proporciona unha procura indiscriminada en internet ou, en fin, á confusa emanación visual que xera o zapping: infinitos estímulos sen sentido unitario.

A arte Pop elevou á categoría de artístico aquelas manifestacións que proveñen diso que denominamos “cultura popular” (o cinema, os cómics, a publicidade, as fotos familiares…), entre outras cousas porque os seus artistas partían do convencemento de que todo este material integra unha parte substancial da iconosfera que na actualidade identifícanos e determina culturalmente. A fascinación pola imaxe poderosa dos medios de masas (signos convencionais da nosa civilización) conxugouse coa posibilidade de establecer unha linguaxe idónea que permitise aproximarse por novos itinerarios cara a esa realidade -en sentido lato- que sempre interesou ao artista.

Dicía Ernst Fischer que o creador ten que “captar e transformar a experiencia en recordo, o recordo en expresión, a materia en forma”. López Amado  autorretrátase (emocional, biográfica e esteticamente) a través dun conxunto de referentes heteroxéneos: de planos extraídos das películas que lle impactaron, de personaxes do mundo do cómic ou da historia, da música, da arte e do deporte, ou dese imaxinario erótico que supón, do mesmo xeito que todo o anterior, unha experiencia icónica compartida e paradigmática. Figuras que, en maior ou menor medida, forman parte dunha historia as máis das veces recoñecible, común, que en múltiples ocasións se mesturan con fotografías familiares, de amigos ou coñecidos. Unha vida, pois, que se materializa ao contacto cunha contorna emocional (público e privado); que se expresa mediante ese cúmulo de alusións que remiten ás mitoloxías colectivas. Non esquezamos que o mito, desde as súas orixes, serviu para explicar o enigma da nosa existencia, os misterios da vida, á calor da imaxinación.

Doutra banda, os soportes dos que proveñen moitas desas imaxes fornecen un modelo estrutural diferente ás ordes propias da representación pictórica tradicional. O espazo da arte contemporánea hai tempo que deixou de ser o ilusionista que suxería as tres dimensións, para pasar a someterse ao asento da retícula, segundo afirmou Rosalind Krauss²; esta, que foi unha conquista da arte abstracta, correspóndese con maior propiedade co réxime icónico dos media contemporáneos: o fragmento, o plano cinematográfico, a viñeta, a fotografía instantánea; e tamén coa aparencia da páxina dunha revista ou un diario, coa estrutura serial ou coa alternancia de secuencias distintas contidas nunha mesma pantalla, ben sexa televisiva, dun monitor ou de calquera dos dispositivos móbiles que hoxe nos acompañan. A única noción de profundidade exponse, en tal situación, como unha cualidade perceptiva, de superficie, non como parte dunha retórica  inspirada no modelo da xanela ou do espello. Por iso é polo que nos cadros de López Amado se nos presenta un mundo cuxa organización dialéctica responda a tales condicionantes, con absoluta coherencia cara á orixe e a natureza daquelas imaxes. Estas sitúanse unhas xunto a outras, contamínanse, sobreponse, ocúltanse parcialmente, suxerindo unha convivencia dinámica que, se é o caso, converteuse nun trazo estilístico moi destacado; complexidade compositiva que é necesaria para que respiren sen abandonar toda a problemática que as fundamenta e que o artista incorpora como un suxestivo cúmulo de connotacións de fecunda repercusión no plano semántico das súas obras.

A disparidade de definicións que poida ofrecer esta clase de imaxes, en función das particularidades da súa edición orixinal (borrosidade, evidencia da trama ou outros ruídos visuais) e fontes de referencia (cinema, cómic, ilustración, fotografía de prensa, reprodución artística, garabato infantil, etc.) tamén interesan -e moito- ao artista, quen traslada esas peculiaridades cara a claves gráficas e pictóricas. O seu estilo é permeable aos atributos formais que aquelas lle mostran; case podería afirmarse que, en boa medida, é froito deles: trátase dunha pintura deliberadamente mediada, onde López Amado tenta manter un certo grao de coherencia con el e co orixinal (a imaxe e a súa codificación) a través dos distintos tratamentos que alterna nos seus cadros. Todo iso, por suposto, pasado pola peneira da súa sensibilidade. O artista nunca reproduce de maneira fiel, non se limita a incorporar sen máis, fría e mecanicamente (cal era a pretensión utópica de Andy Warhol)³  eses motivos, senón que os traduce ao seu particular estilo: a soltura e a xestualidade que predominan nas súas obras remíteos ao ámbito do inequivocamente pictórico que é desde onde Santiago López Amado decidiu expresar ese conxunto de impresións que supoñen  unha experiencia vital compartida, comunicable.

Víctor Zarza

Profesor do Departamento de Pintura da Universidade Complutense de Madrid, crítico de arte (ABC Cultural) e comisario.

1 Ernst Fischer, La necesidad del arte (1966), Barcelona, Península, 2001, pp.12-13.

2”Na monotonía das súas coordenadas, a retícula serve para eliminar a multiplicidade de dimensións do real, substituídas pola extensión lateral dunha única superficie. Na omnipresente regularidade da súa organización, non é o resultado da imitación, senón da determinación estética. Na medida en que a súa orde se basea na mera relación, a retícula é unha forma de abrogar as aspiracións dos obxectos naturais a ter unha orde propia e particular; a retícula mostra as relacións no campo estético coma se se producisen nun mundo aparte”. Rosalind E. Krauss, <<Retículas>> (1978), en La originalidad de la Vanguardia y outros mitos modernos, Madrid, Alianza, 2006, pp. 23-24.

3 “O motivo polo que pinto así é que quero ser unha máquina, e sinto que calquera cousa que fago coma se fose unha máquina é o que quero facer” Andy Warhol (1963). Citado en David Bourdon, Warhol, Barcelona, Anagrama, 1989, p.140.