Unha porta representa todas as portas.

A imaxinación é un corredor de mil portas.

Restablece a respiración mental, oxixenando o asfixiante absolutismo da realidade oficial.

E, en verdade, relacionándose con ela.

O neno vello bambéase e míranos, como esperando,

el tamén,

a súa porta a través do que observa.

Marita Carmona

As portas

Marita naceu en Madrid, pero deseguido se mudou cos seus pais e irmáns á cidade da Coruña. Alí creceu entre os pinceis do seu pai e o revolto dunha familia numerosa á que observou sempre con esmerada atención.

Un saúdo, un xesto de pracer ao probar o almorzo, unha pincelada imperfecta no estudo… Os chistes que non entenden fóra de casa, as caídas, os enfados e reconciliacións… O día a día que se asimila como rutina natural e que, para ela, foi sempre unha fonte de curiosidade e reflexión.

A rama materna é mexicana. De aí herdou un halo de maxia e misterio que en Europa moi raramente se alcanza. Imitar se, hai moita ansia da mestura mexicana do místico e o terreal. Marita lévao no sangue e no corazón, unido fortemente ás historias da súa nai, ao seu carácter voluptuoso e espontáneo, á súa bondade e á súa paixón.

É tan evidente que ou materno reflíctese nas súas creacións como o é tamén a arte do seu pai, Cheché Martín, quen lle descubriu o mundo da pintura, da beleza e das narrativas que se pode desenvolver cun pincel. Crecer no estudo dun artista é unha sorte da que poucas persoas poden presumir. O cheiro a pintura e o proceso creativo forman parte do seu crecemento como persoa.

Con estes antecedentes e coa capacidade esencial que ten de observar de maneira diversa, as súas obras non poderían ser doutra maneira. Son recoñecibles, xenuínas e á vez, cheas de referencias á historia da arte.

Marita tras unha porta entreaberta, fitando unha escena familiar corrente, filtrándoa no seu interior e interpretándoa despois.

Ese poder de escudriñar a súa contorna e analizala levouna aos poucos a comprender que debía converterse en artista. Ou que o era desde sempre.

As persoas baixo o seu prisma, vistas de pasada cando non se senten acompañadas, son distintas, eternas, etéreas. Ela, cun imaxinario fantasmagórico, mostra a outra parte das situacións, a esencia, os sentimentos, as reviravoltas de accións e sentimentos.

O outro lado, a outra dimensión, a outra cara. Onde se funden personaxes, sensacións e accións. A realidade que nos queda despois do filtro da artista.

O simbolismo na obra de Marita Carmona é unha constante e apréciase facilmente despois de atoparnos con ela, familiarizarnos co seu imaxinario e asimilar a mirada afiada coa que traballa. As portas como símbolo de comunicación entre dúas realidades é común, así como as pontes e as escaleiras. Lugares de tránsito que son, están e comunican.

Deshoras e Libro de horas

Máis de 15 anos de distancia entre as dúas series que mostra esta exposición. Un salto que a artista transitou sen darse conta. De súpeto, os temas pasados volveron transformados e relatando novas experiencias. Quizais maduradas… quizais simplemente vistas desde outros prismas e perfiladas con outros materiais.

Deshoras nace en 2007 cun estilo chocante e envolvente. As cores agresivas enlázanse con temas íntimos e familiares. Son retrincos do día, momentos de persoas que van deixando pegada na súa contorna e que se expande xerando un efecto bolboreta que abarca espazo e tempo. Ese instante plasmado por Marita puido provocar unha acción, sentimento ou cambio nun lugar afastado… ou chegar a un tempo futuro onde a mesma artista realiza unha nova serie.

Ela, observa desde a súa porta, que pode ser real ou non, e recolle un instante. O instante perfecto no que o suxeito está sen saber. Está para el e nel. Plásmao cunha paleta eléctrica, ardente, cun trazo que o afunde en irrealidade. Con liñas difusas, pinceladas frenéticas, contrastes inesperados. É o cotián do día a día, do pasar das horas, dentro dunha nova realidade que rolda o onírico, o fantasmagórico e mesmo con toques de violencia contida.

Manuel Rivas escribía sobre esta serie:

O que hai de misterioso nestes cadros ten que ver, en grande medida, coa súa condición de escenarios.

Non son depósitos de cores nin de formas. Non son simples artificios, de resultado máis ou menos feliz. Non fican aí.

Neles ocorre algo. Hai unha intriga. E o que non se ve forma parte inseparábel do que vemos.

Nesta serie hai retratos, situacións surrealistas que funcionan de ponte entre unha realidade coñecida e outra parecida, escenas oníricas e desconcertantes que nos adentran na nosa propia psique… Hai, en esencia, un universo que cativa, espanta e volve cativar. Volves, sempre volves mirar as obras de “Deshoras”.

Aquí, contigo

Hai unha etapa na vida, na infancia, que as persoas non cuestionan se unha acción é normal ou non. Se vai causar desconcerto, ou choque aos demais. A vida interior das nenas e nenos móstrase ao mundo adulto cunha inxenuidade cara ao que se considera grotesco, raro ou incorrecto que moitas veces déixanos nun estado que rolda entre a estupefacción e o cómico.

Este comportamento nin é secreto nin é reprochable. Forma parte dunha forma de ser esencial e xenuína que normalmente se vai diluíndo co paso do tempo, a maduración e a experiencia individual de cada persoa.

Os personaxes na obra de “O libro das horas” viven nun limbo onde esa circunstancia permanece. Instalouse neles de maneira natural unha actitude de pertenza total á contorna, sen decatarse da condición de “otredad” que aos demais mantennos alerta, sorpréndenos e mesmo, ás veces, asústanos.

Están aquí, connosco, por momentos mírannos e fannos partícipes, pero o normal é que nos ignoren e vivan os seus momentos nunha intimidade pública. Están absortos no seu momento e circunstancia.

A artista di: As obras desta serie son resumos de todas as imaxinacións- mentiras-ficcións-pontes que constrúo (e vexo que constrúen os demais), entre as horas do día. Faise para salvar a construción dun só día. Entre ladrillos. Cada día, cada noite. Os mediodías son os máis salvaxes, os máis indómitos.

Que quere dicir Marita Carmona con “Salvar a construción dun só día”?

As persoas ficcionamos consciente ou inconscientemente para convivir e comunicarnos. Non se trata dun acto de falsidade, senón de conciencia de pertenza a unha armazón social concreta. Non sempre amosamos como realmente somos, ou como sentimos, para non inmiscir ás persoas nas nosas circunstancias persoais. Así, envolvémonos cada unha nun halo de “normalidade” que nos axuda e protéxenos.

Marita concibe este feito común de comportamento como un reto que empeza e acaba nalgún punto temporal. Neste caso, diario. Un día constrúese a base ladrillos feitos de imaxinacións, mentiras, ficcións… Nalgún momento ese esforzo dilúese e somos os que somos. Nalgún momento somos puramente nós e é aí cando os seus pinceis actúan. Tenta captar a dualidade. Indagar entre o que se mostra e o escondido.

“Querería ter varios sorrisos de recambio e un vasto repertorio de modos de expresarme”.

Concha Méndez

Mentres unhas persoas “salvan o día” con naturalidade e sen esforzo, outras atopan esgotador non poder ser transparentes aínda sabendo que é necesario. Atópanse a si mesmas como un ser diverso que ansia encaixar.

Os personaxes de “Libro de horas” son diversos… uns son o resultado dunha ficción sinxela e satisfactoria e outros serán unha ponte construída cun moito esforzo… pola falta de repertorio nos modos de expresarse.

Marita Carmona converteuse na medium que nos amosa como elas e eles libran as horas… ou salvan os días.

A exposición fai un percorrido non lineal por momentos concretos duns personaxes que, a pesar de ser alleos, introdúcennos nunha realidade paralela e sobrenatural. A realidade detrás das portas e pontes onde a artista colócanos e desafíanos a observar.

Na parede principal temos “Libro de horas” e, na de en fronte, “Deshoras”. Podemos pasear dunhas pezas a outras sen unha orde preferente xa que o labor é descubrir e vivir esas situacións que transcenden o fantasmagórico e, a través da experiencia inmersiva, acábannos parecendo próximas, cotiás e mesmo, como Marita Carmona di a miúdo, moi tenras.

…

Podemos gozar tamén nun anexo á beira esquerdo da exposición, pequenos debuxos que a artista creou inspirada nalgúns poemas da poeta norteamericana Emily Dickinson. Non se trata dun traballo de ilustración ao uso, senón dunha interpretación plástica das palabras desta xenial e inclasificable poeta.

Neste espazo da exposición instálase un non lugar mínimo que quere conectar co mundo introspectivo, sinxelo e universal de Dickinson.

Non é do todo independente ao resto da exposición: o transcendente da mirada sinxela, a relación íntima co mundo interno e atopar as súas equivalencias no mundo exterior da poeta son, en gran medida, temas centrais do Libro de horas.

Un lugar con luz tenue, con soportes feitos a man pola propia Marita, onde atravesamos tempo e espazo para descubrir a unha das mulleres máis admiradas pola artista.

Bicar un león.

Unha conversa de pintura con Marita Carmona.

Pablo Otero- Nestes traballos que presentas baixo a éxida do Libro de horas,

mais tamén noutras pinturas túas que xa coñecía, semella que operas dentro

do espazo dunha narrativa propia. Penso que estás a armar unha narración

independente e moi interesante, dentro dun marco do puro tradicional.

A sensación de que por veces, constrúes o teu niño mesmo na contra desa

narrativa. Un camiñar teu cunha espiña dentro da mao pechada. Arquetipos

como o dos vellos e os nenos, as presenzas animais, o emprego da máscara

ou, o símbolo do ovo, mais agora, concibidos e interpretados como historias

contra a historia. Non sei se me explico ben; algo que me leva a teimar na idea

dun intento de rescrito da Biblia. A sensación de albiscar no teu traballo a

creación dun novo mito do mundo.

Marita Carmona- A túa reflexión faime pensar e poñer en palabras formas de proceder que me son comúns. Asuntos que me interesan a día de hoxe.

-O fragmento, os relatos entrecortados, liberados do tempo, imantados por símbolos que regresan aparentemente semellantes a si mesmos pero que se moven e modifican a súa interpretación.

-Os símbolos colectivos, individualizados e cambiantes que son e non son. Que se acarician, se desacralizan para ser, ás veces, salvadores imperfectos. Pinochos amosando a súa ficción e, ao mesmo tempo, a verdade da súa existencia a través da persoa que os vive. Colléndoos e soltándoos.

-A procura da verosimilitude imaxinada. Son os movementos necesariamente precursores da nada (un concepto case inaccesible que me atrae e conmove).

-Os rastros das percepcións e ilusións humanas que tanto me interesan.

Unha historia contada e cuestionada ao mesmo tempo é outro dos aspectos que mencionas moi acertadamente. Curiosamente, este cuestionamento non me resulta estraño nin violento. Que haxa varios puntos de vista antagónicos ou contraditorios e convivan con naturalidade nunha obra é familiar e fermoso para min. Hai unha sensación doce para min niso.

E pensando agora doume conta de que así vexo eu a vida, sinceramente non creo que ninguén poida vela doutro xeito, quero dicir, en orde, lineal, lóxica. A vida é máis semellante á estrutura dos sonos do que nos parece inicialmente.

Os mitos, os arquetipos… Intuír a súa profundidade, o que revela que non só son inmensas metáforas colectivas senón que as súas raíces conforman a mesma percepción. Ao pintar gústame exploralos intuitivamente, como quen se desliza por un mapa que non entende pero que intúe porque ten a sensación de ter estado alí.

P.O.- Un asunto que me chama a atención das túas temáticas é a preferencia,

ata que punto á mantenta ou non, polos diálogos entre dous personaxes.

Ese couple no cal semella que estás a buscar o que buscas dentro da tensión

da parella, dunha parella posta a se entender nunha escena e situación

concreta.

Falo desa complicidade, para ben ou para mal, que xorde dunha tensión que

provocas para que exista unha posibilidade, plástica ou moral.

Situacións en varias das túas obras nas cales semella haber a necesidade

dalgún xeito de diálogo, ou algo parecido a un pre diálogo.

M.C.- Veño dunha familia numerosa, son a sétima e derradeira. E non sei se por iso teño a necesidade e o desexo de expresar unha profunda intimidade difícil de acadar máis aló de dúas persoas. A medida que aumenta o número, operan outras enerxías, ás veces marabillosas, moitas outras necesarias, pero certas partes máis delicadas son máis difíciles de abrir. Téñoo visto. Se sabes como conseguilo é espectacular ver a grupos humanos conectando fóra da xerarquía que adoita ocorrer. É emocionante e importante cando acontece. Como cando escoitamos un coro harmonizado, é brutal. En privado miras ou falas en prata, se tes sorte, claro, e ese tema fascíname, formalmente e na vida. Intento asegurarme de que cando expreso estes temas, a mesma forma, as mesmas liñas e manchas, vibren influenciadas por esa enerxía.

P.O. – Outra idea que abrolla no teu discurso e crea fascinación é a presenza

deses ollos que fitan dende detrás da escena. Diferentes ás olladas entre os

protagonistas, ou tamén, cando alguén está a mirar fóra da pintura, procurando

ou non un encontro co espectador. Non, é outra cousa, independente e

absoluta dentro da mesma escena. Dixeras unha vez que son olladas que non

emiten un xuízo sobre o que acontece, que comprenden dalgún xeito. Teño a

sensación de que están a cinguir a escena, collendo no colo o castelo todo de

area que levantas. A mirada dun mundo sen ollos cos que mirar.

M.C.- Aparecen en algunhas obras explicitamente, si. As que miran de fronte, verdade? Ben, penso que todos temos esa maneira de mirar. Está aí, ao fondo, detrás das innumerables máscaras. Moitas veces é ignorada ou case inaccesible. Confundímonos por mor das voces que nos habitan, e que dalgún xeito tamén protéxennos e fan o xogo da vida.

Esa mirada lémbrame ao personaxe de O estranxeiro de Camus que non só era incapaz de mentir senón que non foi quen de dicir que sentía máis do que sentía. Nas miñas obras esa mirada non só non xulga senón que non mente nin esaxera, só observa. Vai máis alá de calquera construción ou razón. E ten de infancia, de vellez, de acollida sen expectativa de retorno do favor, algo de “nada” tamén. Esa mirada non se cansa porque non é social, non finxe. Pero tampouco é posible mantela por moito tempo. Gústame conectar con ela, saber que vai comigo, en paralelo.

P.O.- O asunto da máscara, cómoda ou non. Que sabes dela?

M.C.- A máscara é necesaria e en xeral a súa idea xérame un cariño inmenso. Veunos axudar nun mundo moi complexo. É certo que poden acabar comendo á persoa que as leva. Non só protexen, tamén confunden, prexudican, entreteñen, dan valor… tanto por fóra como por dentro. Algunhas son tan antigas na nosa propia historia que as asociamos ou están moi preto desa mirada neutral que acabamos de mencionar. As que xeran rexeitamento inmediato son as máscaras acabadas de chegar, polo menos cando as detecto noutros, porque o actor carece de táboas para defendelas e son patéticas. Pero iso vese dende fóra. Outros veranos en min. Asumen os xestos, os tons de voz, o acento de onde están ou tamén van a contra teatralmente…. Un tema amplo. Da máscara como obxecto, interésame a parte que mira ao exterior, todo un misterio, e a parte que está pegada á pel, da que agora non sei como falar

moi ben pero que levo anos querendo traballar con este lado da máscara. Porque recolle o rastro do corpo físico e iso é incriblemente interesante. É outra exposición que quero facer, dalgún xeito o aparente anverso de Libro de Horas, aínda que ambos mundos están unidos, conflúen.

P.O.- Algo que aparece tamén como elemento referencial no teu traballo é o símbolo e a

forma do ovo. Ovo que garda un novo mundo, casca que protexe do exterior, ovo

podre, ovo que non acada as expectativas, ovo que a serpe protexe…

Ligado a isto aparece tamén con forza na túa pintura o asunto do niño.

M.C.- Si, pode ser un símbolo temporal, creo, produto de reflexións concretas, pola miña idade, sobre a miña natureza muller, a chegada da menopausa… De súpeto conectei e sentín tenruras, pensamentos e emocións que quería expresar a través deste símbolo tan amplo. Tamén hai uns 3 anos empecei a interesarme polo chivo expiatorio, que conecta co ovo podre, é un tema que paga a pena explorar. E sempre, o ovo como creación, como semente exuberante e eterna: a serpe magnífica e forte, a que se move dende as profundidades. Así, unha vez atravesadas estas cuestións, coma se fosen ríos, chegar á outra beira. Toda esta viaxe é un niño, o niño asume, con calor, o xogo do que procedemos e o que terá lugar. É o xogo da oca.

P.O.- Os xestos, as mans. Dixérasme unha vez, “pintar o que non se conta”. Tamén

logo, que gustas moito deses cativos xestos privados que todos adoitamos repetir

cando non nos sentimos observados. Cando de súpeto e coma un relampo, dis, a

persoa está aí!

Dentro disto, gustaríame que estenderas un pouco o que dixeches unha vez de que

para ti, o amor está nos ouvidos. Emporiso, se cadra, a importancia que lle outorgas á

orella en moitos dos teus retratos, salientándoa cunha psicoloxía tal que sae fóra do

canon convencional. Digo isto porque máis alá de semellar algo anecdótico,

comprendo que está ligado a un pensamento teu e ideario que opera remexendo os

alicerces de certas convencións.

M.C.- Cando volvín dos meus estudos en Barcelona tiña moita fame de ser o máis libre posible. Pechei os ollos coa intención de escoitar o que realmente quería. Tratei de non condicionarme por ideas que non sentía. Anos despois, mentres meditaba, escoitei unha frase que dicía “o corazón está nos oídos”. Terei que atoparme con ela varias veces ao longo da miña vida porque aínda que non creo que sexa unha resposta literal, non son a persoa máis paciente do mundo ao escoitar. Quizais por iso xurdiu esa idea.

Sobre os xestos ocultos, si, está todo aí. Cando non controlamos podemos mostrar mesquindade, pero tamén marabillosas debilidades que farían a vida máis honesta. Gastamos demasiadas enerxías finxindo e ocultando. É así e cada un pode mostrar o que quere, pero por algún motivo desenrolei un bo ollo para verme a min mesma e ver esa parte nos demais. Creo que por iso a moita xente resúltalle inquietante o meu traballo. É absolutamente impúdica. E aínda por riba, tenra. Iso resulta estraño.

P.O.- Personaxes e presenzas, manifestándose e desaparecendo ao mesmo tempo. En

espazos que son presenza tamén, e que levan a pensar na idea de orixe ou, no fondo

dun espello. É dicir; a representación do lugar mesmo da creación.

Redondos luminosos, tebras preñadas de luz, onde por un intre aparecen e

desaparecen eses personaxes e situacións asolagadas, e que me fan pensar se máis

que colocalos no espazo, dalgún xeito, os estás a convocar. Co teu reclamo atraes

esas presenzas, que moitas das veces suxiren unha cousa de sustancia inaprensible,

coma figuras de fume e luz, para acollelas nos teus brazos, e fixalas alí, e conformalas

alí, nunha aperta e espazo teu que lembra a forma dun ideal.

Ligado a isto, aparece un pensamento teu, cando dicías que no cadro, a pincelada e o

trazo están a chamar polo que estaba en vida.

M.C.- Si, preciso da maxia. Literalmente. Un corredor, unha fe persoal onde entran, onde están e se manifestan as diferentes enerxías que conforman o ser humano, a natureza, a vida, o que dalgún xeito existe para min. Estas son presenzas. Van máis aló do símbolo. Son a vida, non son historias, son portas abertas e para min amigas. O sutil. E si, como dis, o espazo tamén é presenza, e é porque pode selo e para min é así. A liña, a vibración, está aí e esa é a maxia.

É unha cuestión persoal. Así adoito vivir todo isto, en convivencia co azar, co racional, coa bagaxe artística…

P.O.- Gustaríame saber que importancia lle outorgas no teu traballo ao proceso mesmo.

Pois, paréceme interesante e penso se no teu facer investigador non aparece tanto a

idea do arrepentimento tradicional como a de verdadeiras metanoias. É dicir;

importantes cambios de rumbo dentro da pintura, de dirección, mesmo oposta á

formulación orixinal. Semella, se mo permites, que vas e ves, unha e outra vez por

congostras moi familiares. Se cadra, porque arelas o que aínda non é, que diría

Baudelaire. O insólito dentro do teu camiñar.

M.C.- Si. O insólito dentro do camiñar é certo, aínda que máis que un desexo é atopar o que creo que está no fondo. A gracia, a porta. E tamén entrar no traballo dos demais, recrearme alí (en todos os significados que ten a palabra recrear). Florecer, comezar novas aventuras, novos retos.

Xeralmente o traballo final pasou por bastantes modificacións, isto é común no meu proceso. Ás veces os comezos son o principio dun pensamento e lévame uns pasos máis aló. As diferentes ideas desenvólvense a través da forma e dos meus movementos, atinados ou non.

P.O. – O tempo, ou tempos na túa pintura. É algo que me interesa moito e chama a miña

atención. Costa identificar un tempo concreto, ou en liña dentro da escena.

Ás veces, mirando unha das túas pinturas pregúntome: cando?

Terá que ver isto cun recurso narrativo, coma cando aparecen mesturados varios

tempos diferentes da mesma voz? Igual ca tres idades no mesmo retrato.

Non sei se che parece interesante falar disto. Paréceme que manexas uns tempos moi

singulares, privados. E tamén acho certa ligazón co asunto do Libro de horas e máis

Deshoras; aquela mostra que fixeras hai uns anos na Coruña e da cal rescatas agora

varias obras porque, segundo me dixeras, aparecen cinguidas dalgún xeito ás que

amosas nesta ocasión.

M.C.- A obra plástica desfai o tempo ou está nel sen deixarse levar. É unha das súas condicións e dá que pensar. Concédelle ao espectador un momento, iso é un tempo, é certo, pero a súa concepción vai máis aló. Nese tipo de refuxios temporais coloquei Deshoras, onde tamén falaba de tempos mortos no que nos esquecemos de pousar. E agora O Libro das Horas, que está no presente e noutro lugar á vez.

P.O. – Outra cuestión que quixera comentar contigo, pois ten moito valor, é o emprego

que adoitas facer da figura do animal. Paréceme que manexas moi intelixentemente o

símbolo e a presenza vital do animal, cando aparece nas túas pinturas con todos os

seus atributos e poder. Lonxe do que acostumamos ver nos últimos tempos, onde

moitas das veces o animal aparece a xeito de escusa para

xustificar a presenza na escena dun protagonista que non é el.

Paxaro, pluma, niño, fociño, ollo, ovella negra ou, un león ao que bicar. Son actores

principais, que xorden do fondo das túas pinturas coma dun soño ou visión, e que me

levan a pensar no valor totémico, na poesía do imaxinario colectivo popular, na

tradición, onde o animal convivía con nós outros.

Mira o que recolle Cunqueiro do raposo:

“O señor Cordal tenme dito que o golpe é o animal máis antigo no país noso. Por iso

sabe a nosa fala. Cando se fala do raposo hai que darlle nomes seus que il non seipa;

Pedro, Perico, xamescurro e tamén Afonso”.

Álvaro Cunqueiro.

Novidades do mundo e fauna máxica. Escola de menciñeiros.

M.C.- Do mesmo xeito que non sei explicar por que sinto un profundo interese polo rastro físico que queda na parte oculta da máscara, tampouco podo expresar con palabras o asombro que me produce a presenza, a mirada e a forma de estar no tempo dun animal. E non somos iguais, sempre seremos diferentes deles, e tamén eles uns dos outros. Cada especie vive a súa realidade pero é que nós estamos moi lonxe de ter clara algunha realidade. Unha muller que me chamou a atención dun refuxio animal dixo “o animal morre e o humano mórrese.” Ela mesma non entendía por que esta reflexión a impactara tanto. A nivel intelectual pódese entender pero non abonda, hai algo nesa frase que me conmove, que entendo e que non entendo. Nós somos xuíz e parte, como quen di, e este é un tema tamén amplísimo que planea nesta conversa.

Os animais son esa porta na que aínda nos atopamos a pelo, sen pensar sequera nese xogo de máscaras. Son pura presenza e aínda o notamos.

P.O.- Os Libros de horas, popularizados coma guieiros persoais para a oración no

século XIII, eran obras artesás e de autor, feitas á mantenta, moitas das veces para

unha dona e coma agasallo do noivo o día da voda. Iluminadas con fermosura, as

miniaturas movían á meditación e facían fincapé nas historias dos santos locais ou, as

festas populares.

Neste senso e falando de estampas, no teu Libro de horas aparece en diversas

situacións a figura do teu pai. Podémola atopar en ¿Quién apagará la luz?, El camino

a casa, ou nese debuxo tan simple pero cargado de intensidade, chamado Le sale

bien, e onde campa, voador, dentro da casula dalgunha herba fecunda.

A figura dos pais, xa case que un xénero dentro da historia das artes visuais, mais no

teu caso, penso que con outro ar, outro senso e xeitos por seren volos dous pintores.

Gustaríame comentar isto contigo, pois sei que adoitas enfrontarte ao retrato

asumindo a súa complexidade psicolóxica e sempre, cunha lealdade ao modelo que

poucas veces teño atopado.

M.C- Ás veces os seus trazos aparecen en retratos doutras persoas que estou pintando. A partir dos 10 anos debuxeino moito, polo que non é raro que o teña moi interiorizado. Tamén era o meu amigo, ademais de pai. Xeneroso e simpático, moi libre e especial, emocionalmente honesto. Todo isto deume a xestión interna necesaria para non perder a miña propia voz. Ademais foi un pai maior, que viviu moi intensamente, e isto deume a oportunidade de viaxar de moitas maneiras. E alí atópoo, transfigurado, voando como no debuxo “Sáelle ben”, porque saíulle ben, soubo vivir libremente a súa rica vida interior e isto é moi difícil. El soubo ser. Outra cousa con respecto a miña familia que teño que dicir porque paréceme importante é que o mundo do meu irmán poeta, José Martín Carmona, e da miña nai, Tolla Carmona, ambos mexicanos, teñen unha influencia extraordinaria na miña obra, case máis que o meu pai pintor, chamado Cheché Martín, que xa é moito dicir.

P.O.- Outro asunto fascinante da túa obra ten que ver co catálogo emocional que

amosan moitos dos teus personaxes. Hai unha intelixencia aí, paréceme, neses

binomios de expresións, sentimentos e emocións, aínda que tamén falaría dunha

moral. Penso cando nunha mesma faciana pintada, descubrimos dous ou tres

emocións, intencións. É algo dunha fondura plástica importante e hai un esforzo pola

túa parte, de seriedade, cando traballas esas trazas do retrato.

Fraxilidade / fereza

Humor negro / tenrura

Saudade / ledicia

Desacougo / afouteza, por exemplo. Manexos da complexidade do ser, mesmo

contraditorios, pois por veces traballas con emocións que ben poden acaer nese

discurso e que para min é riqueza.

M.C.- Si, creo que hai un movemento de contrarios ou mellor dito unha tensión que camíñase e se desenvolve véndose nun só momento, coma se ao chegar á outra beira, unha vez rematada a aventura, se puidese intuír vagamente de onde vén todo.

P.O.- Quixera coñecer o que pensas dun asunto que para min ten importancia e poño

no cerne mesmo de toda manifestación creativa. Refírome á imposibilidade, por parte

do artista, de apreixar a visión. O fracaso perante do inalcanzable ollado. Hai algo de

Samuel Beckett, das poucas ocasións nas que falou do seu proceso de traballo e que

quizais ven a conto. Dixo, que ser artista era fracasar dun xeito tal que ninguén se

atrevería xamais a fracasar. Tamén, que abandonar a idea de fracaso, do imposible

que era o seu mundo, viña a ser unha deserción.

Pregunto entón pola relación coa idea da imposibilidade de cinguir a túa visión.

M.C.- Témome que son unha desertora porque non vexo claramente un obxectivo nin experimento o proceso como un fracaso xa que ao traballar síntome no espazo no que amo estar.

Vívoo como unha oportunidade para explorar, a través da forma, as visións, o aire que as rodea, as ideas, enerxías e mil cousas que se presto atención levo dentro. É a oportunidade de vivir isto máis profundamente. Por iso creo que a persoa que deixa de crear fisicamente pode seguir creando mentalmente. Eu vino. Mesmo en persoas que non fixeron un traballo

artístico na súa vida. Tamén a miña visión se move, por iso non teño a sensación de que teña en mente atrapar nada. Outra cousa é que xa coas mans na masa intento conectar e extraer todo isto do que aquí falamos da forma máis interesante e clara. E tentar que teña a forza coa que vivo estas cuestións. Pero é certo, soamente intentalo faime sentir incriblemente ben. Outra cousa é se chega ou non ao observador. Esa é outra historia.

P.O.- Gustaríame que falaras un pouco do proxecto da galería de Arte Dodo Dadá.

Ti es, xunto co pintor e galerista Xosé Vilamoure, fundadora e responsable desta

galería e espazo referente xa da carteleira cultural da cidade. Alén disto, estades a

desenvolver un proxecto de didáctica das artes, aberto ao encontro e debate con

outros axentes culturais e creadores de diversa caste.

Que non é pouco, paréceme, tendo en conta o momento absurdo que atravesa a

cidade de Ourense, no que a cultura toca e, cando non se teñen novas no tempo

dunha indiferenza e desprezo tal por parte das institucións públicas salvo algunha

excepción.

M.C.- Faise polo mesmo motivo polo que seguimos creando individualmente, a pesar de moitas cousas en contra. Excepto nós mesmos. E a situación é extraordinariamente lamentable na cidade, é certo. Máis que nunca é necesaria a educación artística e a escoita dos artistas. A arte é unha ponte entre o mundo interno e o externo. Pensar en imaxes, a imaxinación, é un lugar de resistencia e restitución. Fai que cada individuo se sinta e que o seu camiño sexa transcendente, porque É transcendente. A práctica artística é unha cuestión existencial e polo tanto política. Non o esquezamos nunca.

Faremos o que poidamos, á nosa maneira, como tantos outros… A nivel de cidade tivemos unha gran resposta e estamos moi agradecidos.

Hai moitas sementes de moitos resistentes que soportaron o que outras cidades de Galicia non soportaron. Temos que regar e regar, entre todos, para que broten. E farano.

Bicar un león.

Pablo Otero, Novembro 2023

1

Escoito “The dreaming moon”, aroma de un sentimento antigo.

A nostalxia dun pasado de voces que berran, pero non están.

Bebés nacerán, e traerán cancións novas.

Melancolía, e ledicia mentres, a lúa, preñada de luz, musita que lle cantes unha canción que lle lembre a neve embarrada e a auga cristalina das estrelas.

2

Mira a pupila do cabalo branco.

Mira ese sol ardente.

Mira a cobra morta nun braseiro de diamantes.

Corre polo bosque, e fai feridas nas pernas: son mapas de sangue que levarante no colo ao ventre da nai.

E a loba beberá das túas bágoas, e saciará a túa sede.

Mira a pupila do cabalo branco, e correde libres.., por fin

Xosé Vilamoure. Decembro 2023

Fume e sensualidade

Hai cadros, pinturas ou obras nas que un quixese vivir. A min, por exemplo, sempre me encantaría pasar as fins de semana nunha película de Jacques Tati, Mon oncle, por citar a máis coñecida. Marita, da súa parte, querería ser un personaxe das tiras de Mafalda, tan

próximas ao clásico de Tati. Eu, tamén. E ela, ademais, do barón rampante de Italo Calvino.

Ninguén é perfecto. Marita non se dá conta de que das acacias un cáese, salvo o barón de Rondò, cos seus cadros e as súas ideas, e rómpese os narices. É mellor andar cos pés no chan.

Pero ela prefire pasar a vida alí arriba, nas copas das árbores, levitando e saltando de rama en rama, nas alturas.

Hai cadros, pois, nos que un quere estar e despois hai cadros dos que un quere escapar, aínda que non saiba como, porque dalgún ignoto modo interpélano. Este é, en síntese, o contido da obra de Marita, o máis parecido que vin nunha sala de exposicións a que che poñan o mundo patas para arriba. Ou cabeza abaixo.

Marita volveuse mística, é dicir, do revés. Como unha luva. Se a coñecen vostedes, non se sorprenderán. Se non teñen o pracer, comprobarano nos seus cadros. En verdade, sempre foi unha pintora mística. Como revelou, gústalle pasear no bico dos pés dentro da súa cabeza. E en ocasións, mentres camiña, fai a vertical ou asubía a Foliada de Tenorio. Marita é persoa e é paisaxe.

Trátase, está claro, dun misticismo galaico, oceánico, cuxos arrebatos non conducen ao Paraíso senón ao bordo dun cantil en cuxo fondo se perfila o fin do mundo que é, á súa vez, o inferno de Marita. Por iso os seus cadros sempre parecen a piques de arder, mesmo cando só mostran escuridade. Marita é así, fondo e lume, como se debuxa na súa obra.

Marita usou máis dun nome artístico, aínda que sempre sexa unha e indivisible no seu camiño cara ao universal. Fai un cuarto de século que pinta os mesmos cadros, os mesmos motivos, as mesmas variacións. Aínda así, un cre percibir unha innegable evolución na súa obra. Nesta mesma exposición poderán distinguir con claridade os títulos máis antigos da obra máis recente. O mismísimo Goya apreciaría estas sombras. De feito, creo que recoñecería en Marita a unha artista xorda, como el. E, con todo, a súa obra transcorre como no Gatopardo de Lampedusa, onde todo cambia para que todo seguir igual. Os mesmos monstros, a mesma mirada, o mesmo inferno, a mesma pedagoxía sobre a vulnerabilidade.

Marita pinta. Marita imaxina. Marita, en ocasións, atopa. Pablo Picasso sintetizou a súa carreira no celebérrimo epigrama “eu non busco, encontro”. Como tantas veces, dramatizaba. É sabido que durante a execución do Guernica no número 7 da parisiense Rue deas Grands Augustins, a fotógrafa Doura Maar documentou modificacións, algunhas moi significativas, na composición do cadro. Sexamos francos: se Picasso cambiaba é porque non acababa de atopar. O propio pintor afirmou que non consideraba un cadro concluído ata que llo quitaban das mans e que mentres permanecía no seu estudo sempre corría a posibilidade de modificalo: proba de que non terminara de atopar, posto que podía seguir buscando ou, como el afirmaba, atopando.

Así Marita, que na súa obra recente segue buscando o que non concluíu na súa obra pasada. E que na súa obra futura continuará indagando, é dicir, desenvolvendo a súa obra presente, como nun continuum, un work in progress que vai ocupar toda a súa carreira artística, desde o día en que aos cinco anos descubriu que era pintora ata esa remota xornada en que xa centenaria exhalará, sen renunciar ás tebras, o seu último suspiro.

Dito isto, debe advertirse que Marita, en puridade, non busca. Ela perde cousas. En rigor, pérdeo case todo. Os pinceis, por exemplo. E logo, cando os atopa, pinta. E os significados dos seus cadros, debuxos ou esbozos só se lle revelan máis tarde. Pinta e nun rostro de súpeto recoñece a Cheché, disposto a botarse ao campo, ou a Tolla refogando uns feixóns en Toluca. Ela pinta en trance. Logo descobre que pintou. Ou cre que descobre o que pintou. Outros vemos outras cousas. Porque a obra non pertence ao artista, senón a quen a mira.

Marita pinta, Marita imaxina, Marita descobre. E así, a imaxinación devén o recurso medular da súa obra. Imaxinación como primeiro motor, como casus belli contra a homoxénea tristeza, como rede protectora contra a usura dos donos do relato e dos nihilistas de salón. E tamén: como ponte e alimento, como tenaces asociativas, como anhelo e como redención. A imaxinación de Marita é o seu aceno de identidade, a súa arma de combate e de resistencia, a gramática sobre a que articula a súa obra, o cordón umbilical que alimenta toda a súa iconografía. E, finalmente, a porta que franquea o paso ao cantil sobre o fin do mundo, a nosa última oportunidade e a nosa única esperanza.

A obra de Marita é, ademais, a súa biografía. Cremos que estamos obrigados a superar o pasado.

É un síntoma da nosa época. O síntoma dun erro, dado que o tempo acompáñanos. Como na obra de Marita, todas as estacións se reencarnan no presente. Así que ela pinta o que lle parece. E logo descobre o que pintou e nesa pintura volve reler e, por tanto, a escribir o pasado. E o presente. Ou, o que é o mesmo, a súa biografía. Non pode ser doutra forma. Marita pinta, Marita imaxina, Marita pensa, Marita trata de salvarnos. E apostila: “Agora doume conta de que non busco, nin o tema nin a forma. Vou vendo. Mirando. E vexo que detrás hai unha orixe, presente, e outros mundos que se ganduxan e seguen o seu camiño”. Ben.

E engade Marita: “Pois mira, si que hai sensualidade. Sobre todo na serie que fixen de fume”.

Marita é pasado, é presente, é futuro. Marita é paisaxe e é unha historia. Marita é, sobre todo, fume e sensualidade.