Os paxaros que nacen do movemento

 Eu amo as árbores, principalmente as que dan paxaros
Quen é o que alí os colga nas ramas?
De quen é a man, a inúmera man?
Eu paso e múdaseme o corazón

 (Ruy Belo)

Os paxaros, co belo furor do voo, ou na súa musicalidade, fan que, na obra de Helena de Medeiros, a pantalla sexa un escenario. Estamos diante das metamorfoses continuas dun voo que, se é movemento liberado para a vida, é tamén unha forma de ampliar horizontes. O movemento é o atrito entre o que se quere célere e a superficie non cinética da pintura. Por iso é tan importante o diálogo que esa pintura estabelece co traballo de Costume Designer da artista, neses máis de trinta anos dedicados tanto ás artes plásticas como á creación de costumes para bailados e óperas. O que observamos é a natureza do espazo como a experiencia do lugar, paisaxe que se abre ao longo de todo o horizonte que se vai manifestando visible.

Nese voo, asistimos a vestixios de varias narracións que se cruzan e acaban por formar unha historia continua, na que os amontoamentos de lembranzas son entrelazados aos lugares imaxinarios que se crean no retorno ás lembranzas. As obras, en conxunto, constrúen un corpo en continua mutación, no que cada un inscribe a súa narrativa naquela que é a historia maior da pintura de Helena de Medeiros: os fragmentos asistidos na extenuación, en que todo se conxuga nunha soa voz e nun só chamamento.

Aquí, os trazos se moven sobre a ansia de liberdade. Como se o acto de pintar asumise a elaboración do pensamento: a pantalla é a animación de imaxes xurdidas dunha “melancolía orgánica”. O corpo é, entón, a ferramenta que a artista usa para investigar aquilo que cambia en si dende o que se vive. O corpo se fai o propio nicho de historias, resultado de cápsulas de memoria correntes aos estilos de tempo.

Así, pouco a pouco, Helena de Medeiros nos recorda que volver ao pasado é incorrixiblemente ficción, e a consciencia da imposibilidade de acceder ao pasado “real” desencadea as particularidades da creación artística na transformación de momentos e vivencias. Entre papeis, follas de ouro, tintas, vernices, ou El Dorado da artista parece ser mesmo este: a riqueza de experiencias acumuladas co traballo en tantos países (Portugal, Italia, Alemaña, Suíza, Francia, Holanda, Canadá, Chile), nunha artista que está sempre en movemento, prolóngase en camadas subxacentes que fan da experiencia dun lugar a experiencia de todos os lugares. Tanto é que, se ben observarmos, os paxaros brotan desde da iconografía da arte sacra ao underground contemporáneo, cos camiños subterráneos que a imaxe pode suxerir a quen a observa.

É dese modo que, con elegancia e sutileza, Helena de Medeiros vainos mostrando as caras que lle constrúen, moitas delas recoñecemos en nós mesmos. Entre o adeus e a contrapartida, os seus seres alados son sempre vistos de fronte, de cara á liberdade conquistada, fronte ao sopro de vida. Como quen canta a canción da despedida, sabendo que nela permanecerá. Ou, como quen permanece acreditando sempre que o canto é un voo que alcanza os máis inesperados lugares.

Manaíra Athayde

Universidade de Coímbra